بلوغ حالتی است که در آن ترشح هورمونهای جنسی تغییر میکند و با این تغییر علائمی متفاوت در دختران و پسران دیده میشود. در سنین بلوغ و به دلیل ایجاد تغییراتی در ترشح هورمونها ممکن است تغییرات وزنی هم دیده شود که البته در همه نوجوانان منجر به اضافه وزن نخواهد شد. بسیاری از نوجوانان بلوغ را با وزن ایده آل و متعادل پشت سر میگذارند اما برخی هم هستند که در این دوران با مشکل اضافه وزن در بلوغ درگیر میشوند. ما در این مقاله سعی داریم ارتباط بین چاقی و بلوغ را بررسی کنیم و در پایان درباره راههای پیشگیری از بروز چاقی در این دوران صحبت خواهیم کرد.
علت چاقی در دوران بلوغ نوجوانان چیست؟
دلایل بروز چاقی در کودکان و نوجوانان با چاقی در بزرگسالان کمی متفاوت است. در ادامه تعدادی از اصلی ترین عواملی که میتوانند باعث اضافه وزن در دوران بلوغ شوند را بررسی خواهیم کرد.
انتخاب نادرست مواد غذایی : کودکان و نوجوانان تمایل بیشتری برای مصرف انواع تنقلات مضر، غذاهای چرب و سرخ کردنی و فست فودها دارند. در بسیاری از اوقات با بررسی عادات غذایی میتوان متوجه شد که دلیل چاقی مصرف زیاد غذاها در وعده های اصلی نیست بلکه دلیل اصلی انتخاب مواد غذایی مضر و پر کالری برای مصرف در میان وعده هاست.
نداشتن فعالیت بدنی کافی : زندگی روزمره افراد خصوصا نوجوانان این روز ها به سمت سبک غیر فعال رفته است. با ظهور ماشین آلاتی که به انجام کارهای روزمره کمک میدهند سطح فعالیت بدنی انسانها به مرور افت کرده است. کودکان و نوجوانان در سنین رشد باید بیشتر از بزرگسالان برای تضمین سلامتی خود فعالیت داشته باشند و اگر این اتفاق نیفتد سلامت کودک را تحت تاثیر قرار میدهد و یکی از نتایج اصلی آن بروز اضافه وزن در دوران بلوغ است.
پیشنهاد می شود با راه های لاغری بعد از زایمان آشنا شوید.
داشتن والدین چاق : دوران کودکی و نوجوانی زمانی است که در آن عادات و ذائقههای کودکان شکل میگیرد و یکی از مواردی که میتواند به شدت بر روی عادات غذایی کودک اثر بگذارد والدین هستند. برخی تصور میکنند دلیل چاقی کودکانشان صرفا ژنتیک است و دلیل بیرونی ندارد. اما با بررسی نحوه زندگی کلی خانواده متوجه اشتباهات بزرگی در تغذیه و سبک زندگی میشویم که ریشه آنها عادات غلط والدین است. از سنین کودکی فرزندان به رفتار والدین خود نگاه میکنند و از آنها الگو میگیرند همین باعث میشود که اصولا والدین چاق فرزندان چاقی را هم تربیت کنند.
بودن در یک موقعیت ثابت برای مدت طولانی : یکی از عواملی که میتواند اثر زیادی بر سطح متابولیسم بدن داشته باشد ثابت ماندن بدن در یک موقعیت مثلا نشستن برای مدت طولانی است. کودکان و نوجوانان اکثرا زمان زیادی را برای تماشای تلویزیون، کار با رایانه یا گوشی در حالت نشسته قرار داشته و فعالیت خاصی ندارند. همچنین نشستن برای زمانهای طولانی باعث شکل دهی نامناسب بدن و چاقی شکمی هم خواهد شد.
انواع بیماری ها : برخی از بیماریها مانند کم کاری تیروئید، دیابت و ناهنجاریهای ژنتیکی میتوانند دلیل اصلی بروز چاقی در نوجوانان باشند. در این موارد باید ابتدا راهکارهای درمانی مناسب برای بیماری اصلی را در کنار ملاحظات رژیمی پیش گرفت تا بتوان از عوارض و مشکلات ناشی از آن جلوگیری کرد.
داشتن شرایط روحی نامناسب : استرس، اضطراب و نگرانی در کودکان و نوجوانان هم مانند بزرگسالان میتواند منجر به پرخوری عصبی و چاقی شود. کودکان و نوجوانان با استفاده از خوردن غذاها سعی میکنند احساس تنهایی، ترس و ناراحتی خود را درمان کنند که همین باعث شکل گیری رفتار پرخوری عصبی در آنها خواهد شد.
پیشنهاد می شود مقاله رژیم پروتئین را حتما مطالعه کنید.
استفاده از برخی داروها: برخی از دسته های دارویی میتوانند باعث افزایش اشتهاء و یا افزایش وزن در کودک و نوجوان بیمار شوند؛ داروهایی از جمله:
- استروئیدها
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضد تشنج مانند کربامازپین و والپروات
- داروهایی که برای درمان دیابت ملیتوس استفاده میشوند؛ مانند انسولین، سولفونیل اوره و تیازولیدین دیونها
تاثیر اضافه وزن بر بلوغ
همانطور که قبل تر هم گفتیم بلوغ به دلیل تغییرات غدد درون ریز و ترشح هورمونهای جنسی شروع میشود. گاهی اوقات علائم بلوغ زودتر از موعد دیده میشود که این حالت را اصطلاحا بلوغ زودرس مینامیم. بلوغ زودرس میتواند عوارضی مانند چاقی شکمی، کوتاهی قد و افزایش ریسک ابتلا به سرطان سینه در بزرگسالی را به دنبال داشته باشد. عواملی مانند نژاد، تغذیه، ژنتیک و عوامل محیطی مختلفی مانند چاقی و اضافه وزن میتوانند منجر به بلوغ زودرس شوند. بنابراین میتوانیم اینطور نتیجه بگیریم که بلوغ زودرس و چاقی یک رابطه دو طرفه دارند یعنی اینکه چاقی میتواند باعث ایجاد بلوغ زودرس شود و بالعکس بلوغ زودرس هم میتواند چربی دور شکم و وزن را افزایش دهد اما با چربی سوزی می توان جلوی این اتفاق را گرفت.
عوارض اضافه وزن در نوجوانی
مشکلاتی که ممکن است اضافه وزن در دوران بلوغ برای نوجوان به دنبال داشته باشد:
- افزایش ترشح هورمون لپتین که از بافت چربی ترشح میشود بر میزان تولید و ترشح هورمونهای جنسی اثر گذاشته و میتواند باعث بروز بلوغ زودرس در دختران و بلوغ دیررس در پسران چاق شود.
- در حالت معمولی در زمان بلوغ مقاومت به انسولین رخ میدهد اما این اتفاق برای کودکان چاق و دارای اضافه وزن با شدت بیشتری دیده میشود. این مقاومت به انسولین در صورت نداشتن رژیم و فعالیت بدنی مناسب در این دوران میتواند حتی به دیابت نوع دو هم منجر شود.
- ایجاد مشکلاتی در خواب و داشتن تنفس سخت در هنگام خواب که اصطلاحا به آن آپنه گفته میشود.
- یبوست و داشتن مشکل در دفع.
- داشتن رفلاکس و برگشت اسید معده به داخل مری به دلیل پرخوری و وارد شدن فشار زیاد بر دریچه انتهایی مری.
- داشتن عوارض روحی روانی مانند عصبانیت، افسردگی، اعتماد به نفس پایین و طرد شدن از طرف دوستان، هم سالان و خانواده نیز می نواند از علائم اضافه وزن نوجوانان باشد.
پیشنهاد می شود با خواص سبوس آشنا شوید.
جلوگیری از اضافه وزن در دوران بلوغ
به دلیل اینکه کودکان و نوجوانان به صورت معمول سوخت و ساز بالاتری نسبت به بزرگسالان دارند راه های درمان و پیشگیری از بروز چاقی در این سن راحت تر هستند و کمتر نوجوانی برای کاهش وزن به مصرف داروها یا انجام عملهای جراحی لاغری نیاز پیدا میکند. در ادامه راههای اصلی درمان و پیشگیری از بروز اضافه وزن در دوران بلوغ را بررسی خواهیم کرد.
اگر فرزند شما درگیر اضافه وزن و چاقی است با ایجاد تغییراتی هرچند اندک در سبک زندگی وی میتوانید به راحتی شاهد کاهش وزن کودک خود باشید. حتی اگر وزن فرزندتان معمولی است با انجام این راهکارها از بروز اضافه وزن در بلوغ و بزرگسالی جلوگیری خواهید کرد. البته انتخاب راهکار درمانی مناسب به علت اضافه وزن در دوران بلوغ هم بستگی دارد بنابراین ابتدا مشکل یابی کنید و سپس به دنبال انتخاب راهکار مناسب برای درمان و پیشگیری بروید.
1) فرزند خود را به تحرک و انجام فعالیت های بدنی تشویق کنید.
انجام فعالیتهای ورزشی مختلف علاوه بر کمک به کنترل وزن باعث بهبود رشد استخوانی و عضله سازی هم میشود. اگر نگران سلامت فرزند خود هستید از داشتن یک برنامه ورزشی برای کودک خود مطمئن شوید. طبق توصیه کارشناسان کودکان در سنین رشد و بلوغ باید حداقل 420-300 دقیقه در هفته فعالیت بدنی داشته باشند. با شرکت در انواع کلاسهای ورزشی و یا انجام فعالیتهایی مانند طناب زدن، حرکات کششی و ... در خانه یا دوچرخه سواری و شرکت در مسابقات پیاده روی و دو میتوانید به راحتی فعالیت بدنی فرزند خود را به حد استاندارد آن برسانید.
2) در خانه بیشتر از غذاهای سالم استفاده کنید.
همانطور که گفتیم بسیاری از عادات غذایی نادرست به سبک تغذیه در خانواده باز میگردد. نمیتوان از کودک انتظار داشت سبزیجات بیشتری مصرف کند در صورتی که اصلا پدر و مادر عادت به مصرف سبزیجات ندارند و آن را کنار غذا سرو نمیکنند. ممکن نیست مادر خانواده غذاها را اغلب چرب و به صورت سرخ کرده آماده کند و ما از کودک بخواهیم روغن مصرفی خود را کاهش دهد. پس برای تغییر رژیم غذایی فرزند خود ابتدا باید شما تغییر را شروع کنید و بیشتر از غذاهای سالم، سبزیجات و میوهها، غذاهای آب پز یا بخار پز شده و غلات کامل استفاده کنید و این رفتار را به فرزند خود هم آموزش بدهید.
3)نوشیدنیهای شیرین شده را محدود کنید
بسیاری از کودکان و نوجوانان روزانه از انواع آب میوه، شربت، شیر کاکائو و نوشابههای مختلفی استفاده میکنند. این نوشیدنیها جز ترکیبات قندی خاصیت دیگری برای بدن به دنبال ندارند. مصرف قند ساده زیاد در دوران نوجوانی و بلوغ علاوه بر افزایش وزن و چاقی میتواند ریسک ابتلا به دیابت نوع دو را هم در فرد افزایش دهد. سعی کنید نوشیدنیهای سالم مانند آب، شیرساده، آب میوه طبیعی و رقیق شده با آب را جایگزین نوشیدنیهای قندی کنید.
پیشنهاد می شود با فواید پروتئین و مواد غذایی پروتئین دار آشنا شوید.
4)بیشتر در خانه غذا بخورید
اصولا در رستورانها غذاها را با روغن و نمک بیشتری طبخ میکنند. مصرف زیاد غذاهای شور ذائقه کودک را شکل داده و باعث تمایل بیشتر او به تنقلات مضرو فست فود خواهد شد. بنابراین اگر میخواهید فرزندتان در آینده دچار چاقی، بیماری های قلبی، فشار و چربی خون بالا نشود سعی کنید مصرف غذاهای آماده، بسته بندی شده و رستورانی را به حداقل برسانید و بیشتر وعدههای خود را در خانه با نمک و روغن کمتری آماده و مصرف کنید.
5)داشتن استراحت و خواب کافی در شبانه روز
ساعات خواب در شبانه روز فاکتوری است که میتواند تاثیر زیادی بر اشتها و سلامت فرزند شما داشته باشد. نداشتن خواب کافی در شب و دیر به خواب رفتن با افزایش ترشح هورمونهای گرسنگی در ارتباط است. اگر فرزند شما خواب کافی نداشته باشد صبح روز بعد دیر تر از خواب بلند میشود و ممکن است وعده مهم صبحانه را از دست بدهد. از طرفی در طول روز انرژی کافی برای انجام فعالیتهای بدنی روزانهاش را هم ندارد و برای افزایش انرژی خود به مصرف مواد غذایی قندی، انواع شکلات و شیرینیها روی میآورد. مجموع این عوامل در طولانی مدت باعث چاقی خواهند شد. سعی کنید آخرین وعده غذایی را با حداقل با فاصله دو ساعته تا خواب سرو کنید. همینطور نشان داده شده که مصرف لبنیات مانند شیر قبل از خواب میتواند باعث یک خواب آرام و با کیفیت در شب شود بنابراین با فاصله مناسب تا خواب یک واحد لبنیات مانند یک لیوان شیر به فرزند خود بدهید. کودکان حداقل یک ساعت قبل از خواب نباید در معرض نور آبی وسیلههای دیجیتال مانند تلویزیون، گوشی و رایانه قرار بگیرند بنابراین سعی کنید برای استفاده از این وسایل قوانین مناسب داشته باشید تا کودک شما خواب بهتری در شب داشته باشد.
توصیه می شود با خوراکی های کالری آزاد آشنا شوید.