درمان پوکی استخوان چیست؟ + 4 تا از علائم پوکی استخوان

علائم، پیشگیری و درمان پوکی استخوان چیست

پوکی استخوان عارضه‌ای است که در آن استخوان‌ها به دلیل نداشتن استحکام کافی حتی در برابر فشارهای کم هم نمی‌توانند مقاومت کنند و ممکن است دچار ترک خوردگی و حتی شکستگی شوند. توجه به رژیم غذایی و انجام فعالیت‌های بدنی مناسب می‌تواند از بروز آن در سنین میانسالی و پیری پیش گیری کند. ما در این مقاله سعی داریم ابتدا به صورت دقیق تر ماهیت پوکی استخوان را بررسی کنیم و سپس به راه‌های مناسب پیشگیری و درمان پوکی استخوان در کنار رژیم غذایی افراد مبتلا به پوکی استخوان بپردازیم.

پوکی استخوان چیست؟

استخوان‌ها در واقع مانند بافت‌های دیگر از جریان خون استفاده کرده و مدام در حال بازسازی خود هستند اما در پوکی استخوان بازسازی به خوبی انجام نمی‌شود و سرعت مردن بافت‌ استخوان از بازسازی مجدد آن پیشی می‌گیرد. این اتفاق ممکن است به دلیل تغیرات هورمونی یا نبود مقدار کافی از مواد مغذی سازنده استخوان‌ها باشد. در واقع بین سطوح کلسیم و ویتامین ‌D با بروز پوکی استخوان رابطه عکس وجود دارد به این ترتیب که اگر کلسیم به اندازه کافی مصرف شود و یا سطح ویتامین D کمتر از حد نرمال نباشد احتمال بروز پوکی استخوان کاهش می‌یابد و یا به تاخیر می‌افتد. پوکی استخوان می‌تواند هم زنان و هم مردان را درگیر کند؛ البته ریسک بروز آن در زنان بعد از سنین یائسگی و دارای نژاد سفید پوست و آسیایی بیشتر است.

پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: راه های درمان سیاتیک چیست؟

علائم پوکی استخوان چیست؟

معمولا پوکی استخوان در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد اما زمانی که به اندازه کافی پیشرفت کرده و استخوان‌های شما ضعیف و شکننده شوند علائم آن بروز می‌کند :

1. کمر درد به دلیل پوسیدگی مهره‌های ستون فقرات
2. خمیدگی در ستون فقرات و یا دیگر استخوان‌های بدن
3. شکستگی استخوان‌ها حتی در برابر فشارها و ضربات کم
4. کوتاه شدن قد در اثر بالا رفتن سن

انواع پوکی استخوان

پوکی استخوان یکی از شایع ترین مشکلاتی است که اصولا در سنین میانسالی و پیری اتفاق می‌افتد. بنابراین شناخت دقیق تر آن و اطلاع از راه‌های پیشگیری و درمان قطعی پوکی استخوان از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر چه اکثر افراد تصور می‌کنند که تنها یک نوع پوکی استخوان وجود دارد اما بر اساس تحقیقات انجام شده چهار نوع متفاوت از پوکی استخوان شناسایی شده است که به تفکیک هر کدام از آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

1)     پوکی استخوان ابتدایی

اکثر موارد پوکی استخوان‌ مربوط به این نوع می باشد. عواملی مانند رژیم غذایی، سطح فعالیت بدنی و سن می‌توانند بر روی بروز آن تاثیرگذار باشند. این نوع از پوکی استخوان بیشتر در زنانی که در سنین بالا تر از 50 سال هستند مشاهده می‌شود. طبق تحقیقات انجام شده بر روی سلامت استخوان‌ها حداکثر تراکم استخوان در سنین 30 سالگی دیده می‌شود و پس از آن به مرور تراکم آن کاهش می‌یابد. این روند کاهشی می‌تواند به دلیل تغییرات در سطح هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون و یا کاهش کفایت جذب کلسیم از دستگاه گوارش باشد.

گاهی می توان علائم پوکی استخوان ابتدایی را در افراد جوان هم مشاهده کرد که این اتفاق ممکن است به دلیل داشتن سوء تغذیه و یا انجام ورزش‌های شدید رخ دهد. چون هردوی این موارد ممکن است باعث اختلال شدید در سطح هورمون‌ها شوند.

2)     پوکی استخوان ثانویه

این نوع از پوکی استخوان شباهت زیادی به نوع ابتدایی آن دارد با این تفاوت که نوع ثانویه بیشتر به دلیل وجود یک بیماری خاص بروز پیدا می‌کند. بیماری‌ مانند کم کاری تیروئید که بر روی ترشح هورمون‌ها تاثیر می‌گذارد می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود اما می‌توان با هورمون درمانی و مکمل یاری مناسب با کلسیم از وقوع خطرات پوکی استخوان در این بیماران پیشگیری کرد.

3)     پوکی استخوان ایمپرفکتا (Imperfecta Osteoporosis)

این نوع پوکی استخوان در نتیجه یک اختلال ژنتیکی بروز پیدا می‌کند که شیوع خیلی کمی دارد. از علائم این نوع بیماری می‌توان به علائمی مانند نداشتن رشد قدی مناسب، قفسه سینه کوچک، وجود مشکلات تنفسی و شکنندگی زیاد استخوان‌‌ها اشاره کرد.

4)     پوکی استخوان در جوانان بدون دلیل شناخته شده یا ایدیوپاتیک

این نوع پوکی استخوان اصولا در کودکان قبل از رسیدن به سنین بلوغ رخ می‌دهد. در این نوع از پوکی استخوان که دلیل آن نامشخص است استخوان‌ها به صورت متخلخل دیده می‌شوند و کودک علامت دیگری ندارد. اگر توسط پزشک وجود این بیماری تشخیص داده شد اصولا نیاز به درمان خاصی نیست و با گذشت زمان ایراد استخوان‌ها برطرف می‌شود و فقط باید با توصیه پزشک از انجام فعالیت‌های سنگین که ممکن است به استخوان‌ها فشار بیاورد پرهیز شود.

توصیه می شود با علائم آب مروارید و بهترین راه های درمان آن آشنا شوید.

راه‌های پیشگیری از پوکی استخوان

شکل گیری استخوان‌ها از دوران جنینی آغاز می‌شود و تا حدود سی سالگی ادامه پیدا می‌کند بنابراین می‌توان گفت این دوران طلایی ترین فرصت برای پیشگیری از پوکی استخوان در دوران میانسالی و پیری است. با استفاده از تدابیر زیر می‌تواند به میزان خوبی از بروز پوکی استخوان پیشگیری کنید.

1)     کلسیم

میزان نیاز افراد به کلسیم با افزایش سن افزایش می‌یابد. در سنین 18 تا 50 سالگی حداقل نیاز روزانه به کلسیم 1000 میلی گرم است و در سنین بالاتر از 50 سالگی مقدار آن به 1200 میلی گرم افزایش می‌یابد. برای تامین این مقدار بهتر است بعد از سن 50 سالگی علاوه بر مواد غذایی حاوی این ماده معدنی از مکمل یاری با کلسیم هم کمک گرفت. 

منابع غذایی حاوی کلسیم:

• لبنیات کم چرب
• حبوبات خصوصا انواع لوبیاها
• سبزیجات دارای برگ سبز تیره
• لوبیای سویا و محصولات تولید شده از آن
• غلات صبحانه غنی شده با کلسیم

2)     ویتامین D

این ویتامین برای افزایش بازجذب کلسیم و بازسازی استخوان‌ها مهم است و نور خورشید یکی از مهم ترین راه‌های دریافت ویتامین D به حساب می‌آید. با تابیدن نور خورشید بر روی پوست و اثر بر روی کلسترول موجود در پوست ویتامین D به صورت طبیعی در بدن تولید می‌شود. البته به دلیل اینکه اصولا افراد به اندازه کافی در معرض نور آفتاب نیستند و همچنین نور مستقیم آفتاب می‌تواند به دلیل داشتن اشعه‌های مخرب باعث سرطان پوست شود بهتر است برای پیشگیری از کمبود آن مکمل ویتامین D طبق روتین توصیه شده توسط پزشک یا مشاور تغذیه مصرف شود.

پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: راه های تشخیص و درمان سرطان معده چیست؟

3)     ورزش

داشتن فعالیت بدنی مناسب در هر سنی می‌تواند تاثیر خوبی بر استحکام و سلامت استخوان‌ها بگذارد. ورزش کردن صرف نظر از اینکه در چه سنی شروع شود اگر به صورت منظم و ادامه دار باشد می‌تواند هم رشد و بازسازی استخوان‌ها را سرعت ببخشد و هم سرعت از بین رفتن بافت استخوانی را کند تر کند. ورزش‌های قدرتی و ورزش‌هایی که با تحمل وزن انجام می‌شوند مانند دویدن، پیاده روی کردن، بالا رفتن از پله و طناب زدن می‌توانند باعث تقویت استخوان‌های باسن و ران شوند و ورزش‌های قدرتی که بر روی بالا تنه تمرکز دارند به تقویت عضلات و استخوان‌های بازو و ستون فقرات شما کمک می‌کنند.

راه‌های درمان پوکی استخوان

شروع پروسه درمان پوکی استخوان به تراکم استخوان و شدت پوکی آن بستگی دارد. بعد از انجام آزمایش تراکم استخوان می‌توان داروی مناسب برای درمان پوکی استخوان را تجویز کرد. اصولا از روش‌های زیر برای درمان قطعی پوکی استخوان استفاده می‌شود.

1)     داروهای بیس فسفونات

برای افرادی که در معرض ریسک بالای شکستگی استخوان‌ها در نتیجه پوکی استخوان هستند از این دسته داروها استفاده می‌شود. از این داروها می‌توان موارد زیر را نام برد :

• آلندرونات (Alendronate)
• ایباندرونات (Ibandronate)
• ریسردرونات (Riserdronate)
• زولدرونیک اسید (Zoledronic acid) 

2)     هورمون درمانی

هورمون استروژن در زنان به حفظ سلامت و تراکم استخوان‌ها کمک می‌کند برای همین استفاده از این هورمون برای دوران پس از یائسگی می‌تواند به درمان پوکی استخوان کمک کند. البته استروژن درمانی می‌تواند باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان سینه و بیماری‌های قلبی عروقی شود برای همین تجویز آن خیلی معمول نیست. این موضوع برای مردان هم صادق است و با افزایش سن سطح تستوسترون کاهش می‌یابد بنابراین می‌توان با هورمون درمانی مقدار آن را در بدن مردان هم کنترل و پوکی استخوان آن‌ها را درمان کرد.

3)     تغییرات در سبک زندگی

داشتن فعالیت بدنی مناسب با تقویت عضلات و استخوان‌ها می‌تواند یکی از راهکارهای درمانی حتی بعد از بروز پوکی استخوان در افراد سالمند باشد. البته این افراد باید با توجه به شرایط خود فعالیت‌های ورزشی را انجام دهند تا به خود آسیبی نرسانند. یکی دیگر از موارد تاثیر گذار برای درمان خانگی پوکی استخوان و یا تسکین دردهای استخوانی رعایت رژیم غذایی و مصرف منابع غذایی مفید برای بازسازی استخوان‌هاست.

پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: علائم آرتروز چیست؟

خوراکی‌های مفید برای پوکی استخوان

با مدیریت رژیم غذایی خصوصا در سنین جوانی می‌توان از بروز پوکی استخوان در آینده جلوگیری کرد و از طرفی حتی با داشتن یک رژیم غذایی مناسب می‌توان علائم پوکی استخوان را بهبود بخشید. در ادامه تعدادی از مواد غذایی که می‌توانند انتخاب مناسبی برای رژیم غذایی افراد مبتلا به پوکی استخوان باشند را بررسی خواهیم کرد :

1.     حبوبات

 حبوبات در برگیرنده انواع مختلفی از مواد مغذی مفید برای سلامت استخوان‌هاست. مواد مغذی مانند کلسیم و منیزیم از مهم ترین این مواد به شمار می‌روند. البته در مصرف حبوبات باید به این نکته توجه کنید که حبوبات دارای ترکیباتی به نام فیتات‌ها هستند که از جذب این مواد مغذی جلوگیری می‌کنند. برای کم کردن تاثیر فیتات‌ها حتما باید از چند روز قبل از پخت ، آن‌ها را در آب شیرین بخیسانید تا این ترکیبات در آب حل شده و از حبوبات خارج شوند ، بخشی ازآن‌ها هم توسط پخته شدن از بین می‌روند.

2.     انواع گوشت‌ها و منابع پروتئینی دیگر

پروتئین به طور کلی برای بازسازی تمامی بافت‌های بدن لازم است و مسلما یک بخش اساسی از رژیم پوکی استخوان‌ است. متاسفانه اکثر افراد مسن به میزان کافی از منابع پروتئینی استفاده نمی‌کنند و همین امر می‌تواند روند پوکی استخوان را در آن‌ها تشدید کند. اما باید به این نکته هم توجه کنید که داشتن یک رژیم غذایی پرپروتئین با تشدید از دست رفتن کلسیم از بدن می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد. بنابراین حفظ تعادل در مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین ضروری است.

3.     سبزیجات حاوی کلسیم، منیزیم و ...

سبزیجاتی مانند برگ شلغم، کلم پیج، بروکلی، سبزی خردل، اسفناج، برگ چغندر، بامیه و گوجه فرنگی حاوی مواد مغذی مفید برای استخوان مانند کلسیم، منیزیم، ویتامین k,c و ... هستند که می‌توانند به سلامت استخوان‌ها کمک کنند. اما متاسفانه در مواد غذایی گیاهی حاوی این مواد مغذی فیبر‌ها و ترکیبات دیگری مانند اگزالات‌ها و فیتات‌ها هم وجود دارند که از جذب املاح و ویتامین‌های موجود در سبزیجات به صورت کامل در بدن جلوگیری می‌کنند. برای کاهش اثر منفی این ترکیبات برجذب مواد مغذی می‌توان از پختن آن‌ها کمک گرفت چون دیده شده که سبزیجاتی مانند اسفناج بعد از پخته شدن مقداری از اگزالات خود را از دست می‌دهند.

بیشتر بدانید: درمان قطعی چربی خون

4.     لبنیات

اصلی ترین ماده غذایی که برای سلامتی استخوان‌ها مفید و ضروری است گروه غذایی لبنیات است که شامل شیر، ماست، دوغ و کشک می‌شود. این محصولات لبنی اگر از نوع غنی شده با ویتامین D باشند می‌توانند منبع خوبی برای تامین این ویتامین هم به شمار روند. بهترین گزینه از بین این گروه غذایی برای دریافت کلسیم شیر است. برای اینکه کلسیم شیر بهترین جذب را داشته باشد بهتر است مراقب مواد غذایی که مانع از جذب آن می‌شوند باشید. به عنوان مثال کاکائو یا سبوس غلات می‌توانند از جذب کلسیم شیر تا حد زیادی جلوگیری کنند. بنابراین اگر علاقه مند به مصرف سبوس غلات یا کاکائو هستید بهتر است آن‌ها را بلافاصله قبل یا بعد از نوشیدن شیر مصرف نکنید.

5.     ماهی‌های چرب

روغن ماهی‌های چرب می‌تواند منبع خوبی از ویتامین D باشد و از طرفی دیگر مواد مغذی موجود در محصولات دریایی مانند ید و کلسیم هم در تامین سلامت استخوان‌ها دخیل هستند. بهترین مقدار توصیه شده برای ماهی‌ها مصرف آن‌ها به اندازه 2-1 بار در هفته است.

خوراکی‌های مضر برای پوکی استخوان

برخی از مواد غذای با ایجاد اختلالاتی در جذب یا دفع کلسیم می‌توانند باعث تشدید روند از دست دادن استخوان‌ها شوند :

1. نمک و غذاهای شور : سدیم موجود در نمک باعث افزایش دفع کلسیم ادراری می‌شود و باید به صورت محدود و کنترل شده مصرف شود.
2. مشروبات الکلی
3. چای/ نوشیدنی‌ها و مواد غذایی حاوی کافئین
4. انواع نوشابه‌های گاز دار و قندی 

بیشتر بدانید: علائم سنگ صفرا چیست؟

درمان پوکی استخوان در طب سنتی و طب اسلامی

در طب سنتی هم با تاکید بیشتر بر اصلاح مواد غذایی مصرفی در رژیم غذایی از پیشرفت بیشتر پوکی استخوان جلوگیری می‌شود و می‌تواند به کاهش عوارض ناشی از آن کمک کند. تدابیر زیر در طب سنتی برای درمان خانگی پوکی استخوان توصیه شده‌اند.

1. ماساژ بدن با روغن‌هایی مانند روغن بادام تلخ و اسانس نعنا
2. استفاده از پودر بادام و یا 1 لیوان شیر بادام به صورت روزانه
3. مصرف پودر سنجد همراه با آب یا شیر
4. قرار دادن پوست ساق دست‌ها و پاها در مقابل نور خورشید به میزان 15-10 دقیقه در روز
5. استفاده از شیر و انواع دیگر لبنیات همراه با مصلح آن‌ها مانند زنجبیل و دارچین

پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: میان وعده رژیمی